De niet perfecte markt

De gedachte was dat de consument op de markt rationeel zou handelen en precies wist wat hij zou willen. De gedachte was verkeerd. De consument blijkt allerminst rationeel te zijn, maar zijn gedrag te laten beïnvloeden door allerlei zaken die niets met prijs of de kwaliteit van het product van doen hebben. Bovendien was de wereld inmiddels zo ingewikkeld geworden dat hij de markt niet meer kon overzien. Dit is natuurlijk al lang bekend. Vance Packard vertelt bijv. in Hidden Persuaders (1960), hoe vrouwen de supermarkt inkomen en daar in een soort trance raken door de uitgestalde waren en ongeveer 35% meer kopen dan ze van plan waren. In vele gevallen blijkt ook dat technisch en kwalitatief superieure producten het af moeten leggen tegen producten waarvan de marketing beter was. 
En zo bleek stap na stap dat aan alle veronderstellingen onder de werking van de markt niet werd voldaan. Dat leidde tot situaties die in de loop van de 19e eeuw voor de maatschappij geleidelijk onaanvaardbaar waren. Werkloosheid was groot, de lonen waren uiterst laag en kinderarbeid was algemeen en de huisvesting was abominabel. Het was een maatschappij waarin de arbeiders meestal ziek en altijd ondervoed waren. Het was een maatschappij die niet zonder overheidsingrijpen kon.
Uiteindelijk kwamen er maatregelen die de kinderarbeid aan banden legden, de huisvesting en de hygiëne verbeterden en geleidelijk ook de lonen verhoogden. In 1929 klapte desondanks de economie in elkaar. Bedrijven moesten sluiten, arbeiders kwamen ook in Nederland weer zonder werk en in die situatie liepen de belastingopbrengsten terug en kreeg de overheid te maken met een begrotingstekort. In het liberale denken van de toenmalige minister president Colijn paste het om de begroting sluitend te willen houden. Hij besloot te bezuinigen en omdat door dat bezuinigen de belastingopbrengsten nog verder terugliepen ging hij nog meer bezuinigen. Het was een vicieuze cirkel, die pas vlak voor de 2e wereldoorlog werd doorbroken doordat nieuwe economische opvattingen doorbraken. Of die opvattingen terecht waren zou pas na de oorlog blijken.